Politologia forum

[link widoczny dla zalogowanych] - TO JEST LINK DO USTAWY

system partyjny
System partyjny jedna z trzech kategorii systemów w politologii obok systemów politycznych i systemów wyborczych. Jest to układ wszystkich partii politycznych, a także organizacji quasi-partyjnych: stowarzyszeń (np. BBWR) czy związków zawodowych (np. NSZZ "Solidarność do 2001 r.). Do systemu partyjnego nie zalicza się natomiast tzw. "partii kanapowych", nie uczestniczących w wyborach, założonych często dla żartu (np. Polska Partia Łysych, Partia Dobrego Humoru).
Rodzaje systemów partyjnych [edytuj]
• system jednopartyjny - istnieje tylko jedna legalna partia, zaś działanie ewentualnych organizacji opozycyjnych jest przez nią skutecznie hamowane - np. w ZSRR Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego;
• system partii hegemonicznej - wśród kilku istniejących partii jedna z nich pełni funkcję hegemona zmuszając pozostałe partie (tzw. partie satelickie) do całkowitego podporządkowania - np. w Polsce 1948-1989 układ PZPR-ZSL-SD;
• system partii dominującej - wśród wielu istniejących partii jedna z nich, zwykle wykorzystując uwarunkowania historyczne, ma zdecydowaną przewagę pozostając niemal bez przerwy u władzy - np. w Indiach Indyjski Kongres Narodowy, w Meksyku Partia Rewolucyjno-Instytucjonalna;
• system dwupartyjny - istnieją dwie partie zdecydowanie dominujące nad pozostałymi, zmieniające się co jakiś czas u władzy - np. w Stanach Zjednoczonych Partia Demokratyczna i Partia Republikańska;
• system dwuipółpartyjny - istnieją dwie partie zdecydowanie dominujące nad pozostałymi, zmieniające się co jakiś czas u władzy, jednak potrzebujące zwykle współpracy z inną mniejszą partią, ewentualnie utworzenia "wielkiej koalicji" - np. w Niemczech SPD i CDU/CSU + Zieloni lub FDP;
• system wielopartyjny - istnieje wiele partii, które rywalizują ze sobą o zdobycie i utrzymanie władzy. Żadna z nich nie ma szans zdobyć przewagi w parlamencie (większość mandatów), aby samodzielnie utworzyć rząd. Tworzą się więc rządy koalicyjne. System ten świadczy o zróżnicowaniu ludności, daje im możliwość lepszej, pełniejszej reprezentacji ich poglądów w parlamencie. Jednak czasem może też utrudniać rozwiązywanie pewnych problemów społecznych, doprowadzając do konfliktów.
• system dwublokowy - istnieje wiele partii, które rywalizują ze sobą podczas kampanii wyborczej, jednak po wyborach formują się w dwa bloki np. prawica i lewica i współdziałają w ramach tych bloków.
Typologia systemów partyjnych
Typologia współczesnych sys. partyjnych czyli partii masowych opartych na określonej organizacji i masowym członkostwie. Wyróżnić możemy typologie oparte na kryteriach: ilościowych, jakościowych i ilościowo- jakościowych.

1. Kryterium ilościowe [edytuj]
Najstarsze i najbardziej rozpowszechnione kryterium. Odwołuje się do liczby partii przejawiających działalności życiu publicznym, w mechanizmach sprawowania władzy publicznej. Podstawą rozróżnienia są te partie, które mają szansę zdobycia władzy i uczestniczenia w jej sprawowaniu.
a) System jednopartyjny- zakaz działania innych partii, oprócz rządzącej. Wyróżnić można różne formy w ramach tego systemu: jednopartyjność w państwie faszystowskim, realnego socjalizmu oraz w krajach pokolonialnych.
b) System dwupartyjny- w państwie może działać więcej partii, ale tylko dwie spośród nich mają realne szanse zdobycia władzy. System ten chroniony jest zazwyczaj większościową ordynacją wyborczą. Stwarza korzystne przesłanki dla stabilizacji systemu politycznego- zmiana partii rządzącej nie oznacza radykalnych zwrotów w realizowanej polityce, większa jest również przestrzeń działania partii zwycięskiej, utrzymywanie się rządu z reguły przez całą kadencję umożliwia partii go tworzącej realizację długotrwałych celów politycznych. System ten nie opiera się na koalicji; jest wyrazem integracji społeczeństwa wokół dwóch biegunów politycznych.
c) System wielopartyjny- trzy lub więcej partii ma szansę na zdobycie władzy. Jest wyrazem znacznego rozbicia i zróżnicowania społecznego. Zmniejsza wpływ jednostek na rządy i przesuwa punkt ciężkości na partie polityczne. Może zapowiadać niestabilność i zmiany w obszarze wykonywanej polityki. Efektywność tego systemu jest związana z charakterem zawieranych koalicji, obecnych za równo przy formowaniu rządu jak i po stronie opozycji.

2. Kryterium jakościowe [edytuj]
Kryterium ilościowe nie pozwala na ukazanie różnorodności podobnych do siebie, ze względu na liczbę partii, systemów partyjnych; dopiero zastosowanie kryterium jakościowego pozwala przybliżyć zróżnicowania, jakie występują w różnych krajach w ich praktyce ustrojowej.
a) Ze względu na: konkurencyjność:
→ Konkurencyjne- swoboda tworzenia i działania partii. W państwach demokratycznych. Konkurencyjność przejawia się w walce o władzę, za równo w fazie organizowania wyborów, jak i sprawowania władzy.
→ Niekonkurencyjne- systemy partyjne krajów realnego socjalizmu, za równo w wersji systemu jednopartyjnego, jak i tzw. socjalistycznych systemów wielopartyjnych (system partii hegemonistycznej). Nie dopuszczają walki o władze państwową, nie posiadają legalnej opozycji, władza państwowa w sposób trwały znajduje się w rękach jednej partii. Zaliczyć tu możemy również faszystowskie systemy partyjne, jaki i krajów pokolonialnych.
b) Ze względu na: konkurencję, uzgodnienie i monopol:
→ Konkurencyjny- hipotetycznie każda partia konkuruje z inną. Może występować konkurencja w części systemu partyjnego i w odniesieniu do niektórych problemów politycznych. Podstawowe rozstrzygnięcia w tym systemie zapadają na zasadzie większości.
→ Oparty na uzgodnieniach- związany jest z zewnętrznymi relacjami opartymi na amicabilis compasitio. Ten typ stosunków ma miejsce wtedy, gdy występują szczególne społeczno- kulturowe i etniczno- językowe uwarunkowania, typowe dla Szwajcarii, Austrii, Holandii, Belgii.
→ Zasada monopolu- związana z systemem jednopartyjnym. Występowała w dwóch wariantach: w państwach faszystowskich i realnego socjalizmu. Ograniczenie stosunków międzypartyjnych wprowadzając element podporządkowania.
c) Ze względu na: charakter programów partii politycznych i zasady walki międzypartyjnej:
→ Zideologizowany- konkurencja miedzy partiami związana z różnicami ideologicznymi akcentowanymi w programach.
→ Pragmatyczny- dystans ideologiczny miedzy znaczącymi partiami w systemie partyjnym danego kraju nie jest duży, np. Stany Zjednoczone.
d) Ze względu na: częstotliwość zmiany partii u sterów rządów:
→ Hegemonistyczny- jedna partia pozostaje przy władzy przez dość długi okres ( za równo jak sama tworzy rząd, jak i gdy w koalicji rządzącej spełnia dominującą rolę). Daje szansę osiągnięcia stabilności systemu; z drugiej jednak strony może prowadzić do utraty zdolności koncepcyjnych i efektywnego działania przez partię pozostającą dłuższy czas u władzy.
→ Zmienny- następują częste i regularne zmiany partii u steru rządów, np. w Polsce w latach 1921-1926. Zmiany partii rządzącej dokonują się nie tylko w wyniku wyborów, ale również w okresie kadencji, pod wpływem różnych destabilizujących czynników.
e) Ze względu na: sposób tworzenia rządu:
→ Zrównoważony- występuje wyraźna polaryzacja, ale bez dłuższej dominacji jednego ugrupowania. Konkurencja miedzy dwoma partiami lub ich większą ilością (ale skupionych wokół dwóch biegunów). Tendencja do regularnej zmiany rządów. Np. Wielka Brytania, Stany Zjednoczone, RFN
→ Niezrównoważony- jedna partia rządzi sama albo jest dominująca w koalicji przez dłuższy okres. Wybory nie decydują w praktyce o przejęciu władzy, mogą jedynie wpływać na zakres uczestnictwa określonej partii w rządzie. Np. RFN z dominacją CDU, zwłaszcza w okresie Adenauera.
→ Rozproszony- nie występuje wyraźna polaryzacja i kilka partii może uzyskać podobne wyniki w wyborach. Nie ma wyraźnego związku między wynikami wyborów a kształtem rządu. Polityczny skład rządu może ulegać zmianie miedzy wyborami. System ten nie musi się wiązać z niestabilnością rządów.

3. Kryterium ilościowo-jakościowe [edytuj]
Łączenie kryteriów pozwala przybliżyć różne aspekty działalności współczesnych systemów partyjnych; daje możliwość uszczegółowienia typologii.
a) M. Sobolewski (w ramach systemów wielopartyjnych)
→ System partii dominującej- (wielopartyjny) w którym pozycje dominująca zajmuje jedna partia. W kolejnych wyborach partia odnosi zdecydowane zwycięstwo. Posiada absolutną dominację w parlamencie i jest zdolna do utworzenia rządu jednopartyjnego. Nie występuje równie silna partia opozycyjna. Przeniesienie ośrodka decyzyjnego z organów państwowych na struktury partyjne. Kumulacja stanowisk partyjnych państwowych. Partia nie wypełnia żadnych funkcji publicznych ( to odróżnia ten system od systemu jednopartyjnego).
→ System kooperacji partii- wszystkie partie tego systemu lub co najmniej wszystkie liczące się partie, podejmują współpracę. Najczęściej przystępują do wyborów osobno, a po wyborach rezygnują z konkurencji i podejmują współpracę. W okresie zagrożenia może dojść do zawieszenia walki politycznej i utworzenia rządu jedności narodowej.
→ System dwublokowy- (wielopartyjny ustabilizowany) odmiana systemu wielopartyjnego, w którym występują bloki partii. Walka o władze toczy się między dwoma blokami. Po wyborach rządzi jeden z bloków mający absolutna przewagę w parlamencie. Prowadzi do stabilności rządów przy jednoczesnym zaniku kontroli parlamentu nad rządem. Współpraca w ramach bloków odbywa się na podstawie zawieranych porozumień.
→ System rozbicia wielopartyjnego- system wielopartyjny, w którym brak partii większościowej. Powstaje konieczności stworzenia koalicji. Koalicje są tworzone dzięki partiom centrowym, z udziałem ugrupowań lewicowych lub prawicowych. Jeżeli nie ma innych czynników stabilizujących to stan taki może zagrażać systemowi parlamentarnemu. Podobnie negatywne następstwa może mieć rozbicie wielopartyjne, w warunkach gdy prezydent nie ma wsparcia estrony partii większościowej.
b) Klasyfikacja zapoczątkowana przez Sartoriego (1976r.)
→ Dwupartyjny ze zmieniającymi się rządami- dwie bipolarnie zwrócone do siebie partie zmieniają się formując samodzielne rządy. Polaryzacja jest niewielka. Kierunek konkurencji dośrodkowy.
→ Umiarkowany pluralizm- trzy postacie: samodzielny rząd bez koalicji, koalicjami, z koalicjami środka lub wielkimi koalicjami. Stosunko0wo nie wielki dystans ideologiczny między liczącymi się partiami, dążenie do biegunowego budowania koalicji, dominacja dośrodkowej ko9nkuirencji bez udziału partii pozasystemowych. Mogą występować różne modyfikacje wynikające z lokalnych uwarunkowań.
→ Spolaryzowany pluralizm- łączy się z obstrukcyjną opozycja z lewa i prawa. Ideologizacja systemu partyjnego. Tendencja do odśrodkowej konkurencji. Te czynniki w konsekwencji zagrażają legitymizacji systemu politycznego. Występuje w dwóch wariantach: spolaryzowany pluralizm z fundamentalną opozycją z lewa i prawa oraz spolaryzowany pluralizm ze zdolnymi do rządzenia partiami środka.
→ System partii hegemonistycznej w spolaryzowanym pluralizmie- system wielopartyjny z dominacją jednej partii. Partia dominująca z reguły tworzy rząd, który mógłby być zagrożony jedynie przez koalicje wszystkich lub większości pozostałych partii.
Źródło: Leksykon Demokracji, "Współczesne systemy partyjne", K. A. Wojtaszczyk, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1992